تاریخچه نیروگاههای خورشیدی در ایران

استفاده از انرژی نور خورشید برای اکثریت در ایران از زمان ورود ساعتهای دیجیتال و ماشینهای حساب مجهز به سلولهای کوچک نوری موضوع آشنایی بود. اما استفاده گسترده از آن در جهت تامین برق به اواخر دهه 60 بر میگردد. در ابتدا تجهیزات تولید برق خورشیدی بدلیل قیمت بالای آن، تنها جنبه تحقیقاتی و لوکس داشت که البته این ذهنیت لوکس بودن، علیرغم پیشرفتهای سریع و افت قیمتهای جهانی، همچنان پابرجا میباشد. شاید بتوان تلاشهای شرکت برق آفتابی هدایت نور یزد در تولید پنلهای خورشیدی را جزو اولین اقدامات اساسی در بومی کردن تجهیزات مرتبط با برق خورشیدی در ایران ذکر کرد. این شرکت در سال 1371 خط تولید پنلهای خورشیدی را با استفاده از تکنولوژی کشور آلمان و با ظرفیت تولید سالانه 3 مگاوات در تهران راه اندازی نمود. در آن سالها، قیمت جهانی پنلهای خورشیدی، حدود 6 دلار به ازای هر وات بود. با مقایسه آن با قیمت فعلی، یعنی 0.2 دلار به ازای هر وات، میتوان متوجه شد که با چه رقم بالایی سرو کار داشتیم. از آن زمان تا سال 1374 که سازمان انرژیهای نو ایران موسوم به سانا متولی استفاده از منابع انرژیهای تجدیدپذیر و جلب مشارکت بخش خصوصی با خرید و فروش تضمینی برق تجدیدپذیر گردید، اقدام سازمان یافته در زمینه احداث نیروگاههای خورشیدی و تولید تجهیزات مورد نیاز آن بعمل نیامده بود و بحث تولید برق خورشیدی همچنان جنبه لوکس داشت. موضوع مطرح دیگر در آن دوران، بحث بهینه سازی مصرف انرژی بود. معاونت امور انرژی وزارت نیرو در تلاش برای منطقی کردن مصرف انرژی در کشور، فعالیت گسترده‌ای را از سال ۱۳۷۵ آغاز نمود و بدنبال آن، اجرای بخشی از فعالیتها در زمینه های آموزش و آگاه سازی، مدیریت انرژی و بازیافت انرژی در صنایع و کشور را با تأسیس سازمان بهره‌‌وری انرژی (سابا) به آن سازمان واگذار کرد.

در اواخر سال ۱۳۷۸ با افزایش نسبی تعداد پروژه های تجدیدپذیر، وزارت نیرو پیشنهاد دولتی شدن شرکت سانا را به هیأت وزیران ارائه داد تا سازمانی در بدنه تشکیلات دولت به فعالیتهای مرتبط با توسعه انرژیهای تجدید پذیر بپردازد. هیأت وزیران در تاریخ  1378/12/8با تشکیل شرکت دولتی سانا موافقت نمود. پیش از آن، نهادهایی همچون سازمان انرژی اتمی ، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان بهینه سازی مصرف سوخت نیز در این زمینه فعالیتهایی را به موازات دنبال میکردند که بمنظور استفاده بهینه و بهره برداری موثر از انرژی های تجدیدپذیر، شورایعالی اداری، بنابر مصوبه مجلس، در مورخ  1383/9/28تمرکز انجام کلیه فعالیت های قانونی مربوط به انرژی های تجدیدپذیر را به وزارت نیرو سپرده و فرآیند اجرائی تجمیع نیز در این راستا از تاریخ ۱/۱ /۸۴ انجام گردید و لذا وزارت نیرو از آن تاریخ مسئولیت این خصوص را به سانا منتقل نمود. در اواسط سال ۱۳۸۵ با تغییر ساختار در وزارت نیرو و ایجاد معاونت برق و انرژی، عملا دفتر انرژی های نو حوزه ستادی وزارت نیرو، در این سازمان ادغام و پروژه های مربوطه به سانا منتقل گردید.

بموازات تغییرات در ساختار دولتی انرژیها تجدیدپذیر، فعالیتهای مرتبط با آن، توسط بخش خصوصی ادامه پیدا کرد و  بدلیل کاهش تدریجی هزینه های تولید تجهیزات، تقاضا برای احداث کارخانجات تولید کننده پنلها افزایش یافت. در اوایل سال ۱۳۸۶، پروژه نیروگاه بادی بینالود شرکت توانیر که تنها پروژه انرژی‌های تجدیدپذیر در خارج از مجموعه سانا بود نیز به سانا منتقل و در ‌‌نهایت فعالیتهای سایر بازیگران عرصه تجدیدپذیرها نظیر وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نفت و شرکت توانیر با انتقال فعالیتهایشان به سانا، اتمام یافت و سانا تنها متولی توسعه انرژی‌های تجدید پذیر در کشور گردید. این تغییرات در ساختار دولتی انرژیهای تجدیدپذیر و بهینه سازی مصرف انرژی، مواجه شد با شروع تحریمهای بانکی ایران و عملا رسیدن به اهداف برنامه ریزی شده این سازمانها را دچار چالش اساسی کرد. با این حال علاقه مندی و آینده نگری در بخش خصوصی جهت ادامه فعالیتها همچنان وجود داشت. بطوری که در همان دوره تحریمها، در نيمه دوم سال 1387 ، شرکت صنايع الکترونيک سازان ، زير مجموعه گروه توليدي صنعتي سازان، خط تولید پنلهای خورشیدی خود را در شهرک صنعتي شرق سمنان با ظرفيت سالانه 2  مگاوات راه اندازی کرد که بعدها آنرا به 10 مگاوات در سال ارتقا داد. در سال 1389، شرکت برق آفتابی هدایت نور یزد نیز به منظور تولید محصول قابل رقابت در بازارهای جهانی و مطابق استانداردهای بین المللی، اقدام به راه اندازی یک خط تولید جدید به ظرفیت 10 مگاوات در شهر یزد نمود. در سال 1390 برای تخصصی نمودن فعالیت ها، این شرکت به دو شرکت مطالعاتی فیبر نوری و برق خورشیدی هدایت نور تفکیک گردید. در  سال 1391، شرکت صنایع تولید انرژی پاک آتیه خط تولید پنلهای خورشیدی آریا سولار بیرجند را با ظرفیت تولید سالانه 20 مگاوات راه اندازی نمود. دو سال بعد، در سال 1393 برند تجاری هورسا، تحت مالکیت گروه صنعتی فانو، فعالیت خود را در حوزه تولید ماژول‌های فتوولتاییک با توان 30 تا 360 وات آغاز نمود.

پس از توافق برجام در سال 1394، و شروع رفع محدودیتهای بانکی و فراهم شدن شرایط سرمایه گذاری در ایران، تلاشها برای احداث نیروگاههای خورشیدی فتوولتائیک جهش قابل توجهی را به خود دید. در تیرماه ۹۴ شاهد به وقوع پیوستن رویداد مهمی دیگری در زمینه تجدیدپذیرها در ایران بودیم که در آن وزارت نیرو، تعرفه های خرید برق تولیدی از منابع انرژی های تجدیدپذیر را افزایش داده و مدت زمان خرید برق که به ۵ سال محدود شده بود، به ۲۰ سال افزایش داد.این شرایط مقارن بود با کاهش قیمتها در تولید و عرضه پنلها و تجهیزات خورشیدی در بازارهای جهانی. پیش از آنکه تولید کنندگان داخلی بتوانند برنامه ریزی های گسترده خود را برای توسعه تولید پنلها و بروزرسانی کردن خط تولیدشان انجام دهند، بازار ایران با توجیح گرانتر بودن و کم بودن حجم تولید داخلی، به واردات تجهیزات نیروگاههای خورشید از کشورهای دیگر از جمله چین و اروپا روی آورد. در اردیبهشت ماه سال 1395، شرکت تامین انرژی برق ایرانیان تابان تاسیس گردید و کارخانه تمام اتوماتیک پنل های خورشیدی خود را در شهرک صنعتی شیراز با ظرفیت 250 مگاوات در سال راه اندازی نمود که فاز اول آن به ظرفیت 130 مگاوات در تیر ماه سال 96 به بهره برداری رسید.  در همان سال 1395 ، شرکت دیگری با نام سولار صنعت فیروزه فعالیت خود را در زمینه طراحی، ساخت و تولید انواع پنل های خورشیدی با احداث کارخانه ای در شهرک صنعتی کمال الملک شهر فیروزه با ظرفیت تولید پنل خورشیدی 60 مگاوات در سال آغاز نمود.

دولت نیز، جهت ارتقای بهره‌وری انرژی و کاهش تلفات انتقال، توزیع و مصرف انرژی و نیز استفاده از روش های تولید برق تجدیدپذیر، لایحه ادغام سانا و سابا را جهت تاسیس سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق(ساتبا)، در تاریخ  1395/9/24به تصویب رساند و در تاریخ 1395/10/30جهت اجرا به وزارت نیرو ابلاغ کرد.

از سال 1395 تا به امروز، مجوزهای زیادی از طرف ساتبا برای احداث نیروگاههای خورشیدی صادر گردیده است. بزرگترین طرحهای نیروگاه خورشیدی که در این دوره زمانی مطرح شد، سرمایه گذاری شرکت کرکوس بریتانیایی جهت احداث نیروگاه 600 مگاواتی در منطقه سمنان و سرمایه  گذاری 600 میلیون یورویی شرکت کی سی تی کره جنوبی  جهت احداث نیروگاه خورشیدی در شهرستان فسا استان فارس بود. علارغم تلاشها و حمایتهای ساتبا در این خصوص، بدلیل تاخیر در صدور تضمینهای مورد درخواست سرمایه گذاران و نبود راهکارهای مناسب، فرصت طلایی توسعه نیروگاههای خورشیدی از دست رفت و با خروج آمریکا از توافق برجام، سرمایه گذاران و شرکتهای خارجی که به این بازار ایران وارد شده بودند، با توجیح اقتصادی نبودن اجرای پروژه ها و طولانی شدن مدت زمان بازگشت سرمایه اولیه، تلاشهای خود را متوقف نمودند.

اگر به لیست نیروگاههای خورشیدی مگاواتی در حال بهره برداری ایران نگاهی بیاندازیم متوجه خواهیم شد که همگی در فاصله بین سالهای 1395 تا 1397 احداث و مورد بهره برداری قرار گرفته اند.

سرمایه گذاران و فعالان این عرصه،  نیروگاههای خورشیدی خود را با فرض شرایط پایدار رو به رشد احداث نمودند و اکنون با تغییر اوضاء و اقتصادی نبودن احداث این نیروگاهها، دیگر رغبتی به آن از خود نشان نمیدهند. این را در بحثهای مطرح در سمینارها و کنفرانسهای مرتبط به وضوح میتوان مشاهده کرد.

شاید راه حل مناسب برای شرایط موجود، فراهم نمودن زیرساختهای لازم جهت صادرات برق این نیروگاهها به کشورهای همسایه باشد. هرچند دولت اقداماتی را در این زمینه آغاز نموده ولی تااجرایی شدن آن باید منتظر شد که فعالان این بازار آیا از آن استقبال خواهند کرد یانه! و در نهایت چه مسیری را در پیش خواهند گرفت. حضور و ابراز علاقه مندی برخی سرمایه گذاران اروپایی با علم و درک شرایط کنونی کشور، روزنه ی امیدی را به روی فعالان بازار انرژی خورشیدی باز کرده است و در صورت تسهیل صدور تضمینهای مورد درخواست آنها از جمله تضمینهای دولتی، میتوان شاهد رونق دوباره این بازار شد.

آنچه در پایان باید گفت این است که در غیاب فعالیتها مرتبط با نیروگاههای خورشیدی جدید در ایران، روند رو به گسترش نیروگاههای خورشیدی و کاهش هزینه های تولید برق خورشیدی در سطح جهانی با شتاب بیشتری ادامه خواهد یافت و مشخص نیست ما در چه شرایطی از بازار جهانی مجددا به آن خواهیم پیوست. ولی با اطمینان میتوان پیشبینی کرد که در دوره جدید در بازار ایران با تکنولوژیهای مدرنتری سرو کار خواهیم داشت که سرمایه گذاریهای گذشته در مقایسه با آن ، قدیمی و غیر رقابتی خواهد بود!

نویسنده: میرجعفر سیدمردانی

بازدیدها: 815