افغانستان کشوری هست با جمعیت بیش از 33میلیون نفر و سرانه مصرف برق 141 کیلووات ساعت. هفتاد درصد مردم این کشور هیچ گونه دسترسی به برق نداشته و سی درصد بقیه تنها برای ساعات محدودی در شبانه روز برق دارند. این کشور یکی از کم مصرفترین کشورها در حوزه برق در سرتاسر جهان بوده و وابستگی شدید به برق وارداتی دارد. در شهرهای بزرگ، منابع برق عمدتا از دیزل ژنراتورها تامین میگردد. تنها 25درصد از برق مصرفی، در داخل تولید میگردد. در کابل، تقاضای برق دو برابر عرضه میباشد. خطوط انتقال برق به کابل، از مسیر سالنگ، 300 مگاوات ظرفیت انتقال برق دارد در حالی که، شهروندان این شهر در فصل زمستان حدود 600 مگاوات برق نیاز دارند. عمده منابع تولید برق این کشور از منابع آبی میباشد. در فصل تابستان حدود 120 مگاوات از منابع آبی تولید میگردد اما در فصل زمستان به دلیل کاهش آب رودخانه ها، این رقم به 30 تا 35 مگاوات کاهش می یابد.
افغانستان ظرفیت تولید ۳۱۰ هزار مگاوات برق تجدیدپذیر را دارد که بتفکیک میتواند ۲۰۰ هزار مگاوات را از برق خورشیدی، ۶۸ هزار مگاوات را از برق بادی و ۲۳ هزار مگاوات را از منابع آبی،تامین نماید. در نگاه خوشبینانه، توسعه نیافتگی صنعت برق افغانستان در گذشته، شرایط منحصر بفردی را در بنا کردن این صنعت بر اساس انرژیهای تجدید پذیر فراهم نموده است که در بین کشورهای جهان میتواند بینظیر باشد. با جذب سرمایه گذاریهای وسیع، بنا کردن شبکه سراسری برق بر اساس تجدیدپذیرها، قبل از جهش در میزان مصرف برق، امتیاز بزرگی برای افغانستان محسوب خواهد شد.
برای توسعه اقتصادی این کشور، انرژی یک عامل کلیدی و تعیین کننده میباشد و توسعه انرژی تجدید پذیر یکی از اولویتها برای دولت افغانستان است. افغانستان کشوری است که در طول سال بیشتر از ۳۰۰ روز آفتابی با متوسط پتانسیل انرژی دریافتی 6.5 کیلو وات ساعت بر متر مربع در هر روز را دارد. بخشهای بزرگی از جنوب، جنوب غرب و غرب و بعضی مناطق شمال افغانستان را بیابان‌ها و دشتهای غیرقابل کشاورزی و میزان بارش کم تشکیل میدهد. تنها با بهره گیری از یک درصد از مناطق بیابانی جنوب کشور، افغانستان قادر به تولید ساله ۱،۰۳۶ میلیون کیلوات ساعت انرژی برق خواهد بود. علیرغم تلاشهای دولت برای توسعه نیروگاههای خورشیدی، آنچه که امروز در این کشور در حال بهره برداری هست، یک واحد 1.7 مگاواتی در منطقه هرات میباشد. دو طرح 10 مگاوات در قندهار و 20 مگاوات در کابل نیز در حال احداث بوده و برای سال 2019 پیشبینی میشود که مورد بهره برداری قرار گیرند. با هدف دسترسی سریع به انرژی پاک، برای جمعیت دور افتاده و روستایی و نیز بعنوان هدف میان مدت و بلند مدت تأمین برق در کشور، برای بعضی روستاها که تابش آفتاب زیاد دارند بطور موقت تجهیزات کوچک مقیاس خانگی خورشیدی در اختیار منازل قرار داده شده است و بدین ترتیب، برق خورشیدی در بعضی نقاط ترویج یافته است.
این کشور فاقد شبکه سراسری برق بوده و بسیاری از مناطق آن دسترسی به برق ندارند. وقوع جنگها در 3 دهه گذشته نه تنها توسعه زیرساختهای برق را متوقف ساخته بلکه به معدود نیروگاههای این کشور آسیب زده است. بعد از پایان جنگ، دولت در ابتدا بازسازی نیروگاههای آسیب دیده از جنگ را در پیش گرفته است. با اینحال قادر به رفع مشکل کمبود برق نبوده. بطوریکه در طی شبانه روز تنها 8 ساعت برق در اختیار کارگاههای صنعتی قرار داده میشود. علاوه بر آن، در استان‌های کندز، سرپل، جوزجان، هلمند، هرات و بخشی از استان بغلان، حدود ۲۵ درصد از دکل های برق عملاً در مناطق تحت کنترل مخالفان مسلح دولت قرار دارند و دولت قادر به تعمیر و بازسازی این دکل ها نیست و ده‌ها دکل برق با خطر انهدام از سوی مخالفان مواجه میباشند. در حال حاضر، شرکت دولتی برشنا، در زمینه تولید، انتقال و توزیع برق و توسعه شبکه برق رسانی به سراسر افغانستان فعالیت دارد.
افغانستان در بخش واردات برق از طریق کشورهای ایران، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمستان، 75 درصد برق مورد نیاز خود را تامین مینماید.
برق ترکمنستان از طریق خطوط انتقال برق یمامنازار – اندخوی و سرهتابات – هرات تامین میگردد. در منطقه هرات، بطور میانگین، واردات از ترکمنستان 47 مگاوات میباشد که با احداث خطوط انتقال جدید، این ظرفیت در حال افزایش به 300 مگاوات میباشد. در آینده نزدیک، ترکمنستان قصد دارد این میزان را تا 1000 مگاوات افزایش دهد. ترکمنستان در تابستان گذشته جهت تأمین برق افغانستان، توانست برق 100 مگاواتی را از طریق خطوط انتقال مرزی به این کشور صادر کرد و کمبود ناشی از قطع واردات موقت از ایران را جبران نماید. کمبود برق در ماههای گرم سال در ایران منجر به قطع صادرات به افغانستان میشود.
حجم واردات برق افغانستان از ایران از سال 89 تا سال 93 روند افزایشی داشت ولی از آن به بعد این روند کاهشی شده است. شبکه برق منطقه خراسان از طریق یکی از پست‌های 132 کیلوولت در منطقه تربت‌جام با شهر هرات ارتباط دارد. دولت افغانستان تلاش میکند برای جذب بیشتر برق وارداتی از ایران، در مراکز توزیع برق در شهر هرات ظرفیت سازی انجام دهد. طبق قرارداد میان دو کشور، حداکثر می‌توان 100 مگاوات برق از ایران به افغانستان منتقل شود هر چند این رقم در زمانهای مختلف متفاوت میباشد.
300 مگاوات برق نیز از طریق ازبکستان به افغانستان وارد میشود که طبق برنامه دولت، قرار است این رقم به 500 مگاوات افزایش یابد. لذا علاوه بر تعویض خطوط کابلی که از روی دریای آمو به افغانستان متصل میباشد، ظرفیت پست‌ها در داخل ازبکستان نیز در حال افزایش میباشد.
صادرات برق تاجیکستان به افغانستان بطور میانگین 350 مگاوات میباشد. در زمستان به دلیل وابستگی تولید برق به منابع آبی آن کشور، این رقم تا 30 مگاوات کاهش می‌یابد. بر اساس آمار وزارت انرژی و ذخایر آب تاجیکستان در سال 2017 میلادی این کشور به افغانستان بیش از 1.3 میلیارد کیلووات برق با قیمت 4.18 سنت دلار و به ارزش کل 50 میلیون دلار عرضه کرده است. براساس توافقنامه میان این دو کشور تا 1.5 میلیارد کیلووات ساعت افزایش خواهد یافت. تعرفه برق صادراتی تاجیکستان به افغانستان نیز سالانه، 3 درصد افزایش می‌یابد.
| واردات از | ظرفیت (مگاوات) |
| تاجکستان | 350 |
| ازبکستان | 300 |
| ایران | 100 |
| ترکمنستان | 47 |
نیروگاههای خورشیدی افغانستان در چه مناطقی احداث میشوند؟
- نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک 10 مگاوات که قرار است به روش BOT توسط شرکت هندی داینستی در پارک صنعتی استان قندهار احداث گردد که در زمان طرح این پروژه، هزینه آن 20 میلیون دلار برآورد شده بود که 10 میلیون دلار آن توسط برنامه توسعه بین المللی آمریکا پرداخت میشد و 10 میلیون دلار دیگر توسط هندیها تامین میگردید. طبق قرارداد این پروژه، برق تولیدی این نیروگاه تا 15 سال با قیمت 3.7 سنت به ازای هر کیلو وات ساعت توسط دولت افغانستان خریداری میشود و بعد از 15 سال به دولت واگذار میگردد.
- نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک 20 مگاوات شهر کابل که با هزینه 76.44 میلیون دلار که توسط بانک توسعه آسیایی تأمین مالی میگردد. این نیروگاه فتوولتائیک در ناحیه نغلو در روستای سروبی از شهرستان کابل قرار دارد.
- دو پروژه بزرگ تولید برق خورشیدی فتوولتائیک 200 مگاواتی در استان ننگرهار که یکی در منطقه بابا و دیگری در کنار پروژه 40 مگاوات برق خورشیدی شیخ مصری، احداث خواهند شد. هزینه این پروژه‌ها 300 میلیون دلار برآورد شده است که توسط بانک زیرساختهای آسیا به صورت وام تامین میشود.
- نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک 50 مگاوات که توسط شرکت چینی کاسا با هزینه 50 میلیون دلار در شهرک صنعتی هرات احداث میگردد.
- نیروگاه برق خورشیدی فتوولتائیک 30 مگاواتی قندهار که قرارداد آن بین شرکت برشنای افغانستان و شرکت‌های خصوصی ساختمانی به امضا رسیده است. هزینه آن، 34.7 میلیون دلار برآورد شده است که 14 میلیون دلار آن توسط دولت افغانستان و مابقی از محل جذب سرمایه های خارجی تامین میگردد. طبق قرارداد، دولت افغانستان برق این نیروگاه را بمدت 20 سال خریداری خواهد کرد.
- نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک 30 مگاواتی قندهار، با هزینه 39 میلیون دلار، که پس از احداث، برق تولیدی توسط مجتمع‌های صنعتی، مصرف خواهد شد. شرکت‌های پیمانکار پروژه 25 میلیون دلار آن را تأمین مینمایند و مابقی توسط دولت پرداخت میگردد.
- نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک 40 مگاواتی که توسط یک مؤسسه مالی بین‌المللی و از اعضای بانک جهانی طراحی مینماید. دولت افغانستان طی یک برنامه بلندمدت، در نظر دارد تا 2 هزار مگاوات انرژی خورشیدی را ایجاد نماید. با امضا این قرارداد تلاش دارد تا این مدل جدید آغازی برای توسعه نیروگاههای خورشیدی بعدی باشد تا بتواند این کشور را به هدف تولید 2 هزار مگاوات برق برساند.
- نیروگاههای خورشیدی فتوولتائیک هیبریدی 5 مگاوات.
وزارت آب و برق افغانستان طرح نیروگاه های هیبریدی خورشیدی را در دستور کار قرار داده و قصد دارد ان را در مناطق مختلف کشور به اجرا دراورد. شاید افغانستان جزو معدود کشورهایی هست که نیاز دارد نیروگاههای هیبریدی در این سطح احداث نماید که احداث آن حتی در کشورهای پیشرفته هم چالهای خود را از نظر ایمنی بدنبال دارد. حال باید دید که دولت افغانستان با وجود نا امنیهای داخلی چگونه قادر به مدیریت چنین نیروگاههایی خواهد بود. این طرح علاوه بر نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک 5 مگاوات شامل یک سیتم بک آپ 2 مگاوات و یک سیستم بک آپ دیزل ژنراتور 2 مگاوات میباشد و در مکانهایی احداث میشود که دولت قصد توسعه آنها را دارد ولی در آن شبکه برقی وجود ندارد. هر چند در این مناطق نیروگاههای دیگری در دست احداث میباشند ولی بدلیل کندی کارها، دولت را بر آن داشته که جهت تامین سریع برق مورد نیاز، چنین نیروگاه هیبریدی را احداث نماید. تولید برق خورشیدی فقط در مدت تابش خورشید میسر است و اگر دولت بخواهد برق پایدار و دایم در اختیار مصرف کنندگان این مناطق قرار دهد چاره ای جز استفاده از سیستمهای بک آپ ندارد. سیستم باطری بک آپ در کنار پنلهای خورشیدی، در مدت تابش خورشید در حین روز شارژ شده و پس از غروب آفتاب، ظرفیت 5 مگاوات برق مورد نیاز را بمدت 2 ساعت تامین خواهند نمود. چالشی که این نیروگاه با آن مواجه خواهد بود، توقف تولید برق پنلهای خورشیدی در هوای ابری میباشد. این امر با استفاده از سیستم دیزل ژنراتور، قابل جبران است به شرط آنکه امکان تامین و ذخیره سازی سوخت وجود داشته باشد. لذا برای این طرح، ظرفیت 2 مگاوات برق دیزل ژنراتور پیشبینی شده است.
احداث اولین نیروگاه از این نوع در استان غور برنامه ریزی شده است. این استان تقریبا در مرکز کشور قرار گرفته و با 8 استان دیگر همسایگی دارد. جمعیت آن حدود 800 هزار نفر بوده و مرکز استان، شهر فیروزکوه، حدود 1000 کارگاه کوچک، هتل، رستوران و ده ساختمان اداری و 10 ساختمان عمومی هست که نیازمند برق میباشند. در حال حاضر برق این مراکز بطور محدود از طریق چند دستگاه دیزل ژنراتور و فقط در طی روز تامین میگردد. پکتیکا دومین استانی است که برای این منظور در نظر گرفته شده است. این استان در جنوب کشور و در مجاورت پاکستان قرار دارد. جمعیت استان در حدود 435 هزار نفر میباشد که بیشتر بافت قبیله ای دارند. شهر شاران مرکز این استان است که حدود 1000 کارگاه کوچک، هتل، رستوران و ده ساختمان اداری و 30 ساختمان عمومی آن نیازمند برق میباشند.
منابع:
انرژی در افغانستان/https://fa.wikipedia.org/wiki
مناقصات افغانستان
بازدیدها: 184
